Phát hành 10/2021
Hà Thị Hải |
Phan Thị Minh |
Kể từ khi ban hành Nghị định 52/2013/NĐ-CP ngày 16/05/2013 của Chính phủ về thương mại điện tử (“Nghị định 52”), tốc độ phát triển của thương mại điện tử tại Việt Nam có sự tăng trường mạnh mẽ, doanh thu TMĐT bán lẻ tăng từ 2,2 tỷ USD năm 2013 lên 11,8 tỷ USD năm 2020.[1] Trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ thông tin và Internet nói chung và hoạt động TMĐT nói chung, ngày 25/09/2021, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 85/2021/NĐ-CP (“Nghị định 85”) sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 để đáp ứng các yêu cầu mới về quản lý nhà nước trong lĩnh vực TMĐT. Nghị định này bắt đầu có hiệu lực thi hành vào ngày 01/01/2022. Dưới đây là các điểm mới đáng chú ý tại Nghị định này:
1. Giới hạn phạm vi điều chỉnh
Nghị định 85 quy định rõ các hoạt động TMĐT đã được quy định tại pháp luật chuyên ngành sẽ không thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định này, cụ thể trong các lĩnh vực sau: dịch vụ tài chính, ngân hàng, tín dụng, bảo hiểm, xổ số; mua bán, trao đổi tiền, vàng, ngoại hối và các phương tiện thanh toán khác; dịch vụ đặt cược hoặc trò chơi có thưởng; dịch vụ phân phối, phát hành sản phẩm nội dung thông tin số, dịch vụ phát thanh, truyền hình. Quy định này nhằm tránh sự chồng chéo về phạm vi điều chỉnh giữa Nghị định về TMĐT và các văn bản pháp luật chuyên ngành khác.
2. Thu gọn đối tượng phải thực hiện thủ tục thông báo với Bộ Công thương
Trước đây, Nghị định 52 yêu cầu tất cả cá nhân, tổ chức thiết lập website TMĐT bán hàng phải thực hiện thủ tục thông báo với Bộ Công thương. Tuy nhiên quy định này là không cần thiết đối với website đơn giản, không có chức năng đặt hàng trực tuyến, chỉ đơn thuần giới thiệu doanh nghiệp, sản phẩm/dịch vụ đang cung cấp. Do vậy, Nghị định 85 đã sửa đổi quy định này và chỉ yêu cầu phải thông báo việc thiết lập website TMĐT bán hàng nếu website đó có chức năng đặt hàng trực tuyến.
3. Điều kiện tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực dịch vụ TMĐT
Đây là quy định hoàn toàn mới và quan trọng của Nghị định 85 đối với hoạt động thương mại điện tử có vốn đầu tư nước ngoài, nhất là trong bối cảnh sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trong thị trường TMĐT của Việt Nam ngày càng sâu rộng. Theo đó, nhà đầu tư nước ngoài đầu tư kinh doanh hoạt động cung cấp dịch vụ TMĐT dưới hình thức thành lập doanh nghiệp hoặc góp vốn, mua cổ phần.
Nhà đầu tư nước ngoài chi phối từ 01 doanh nghiệp trở lên thuộc nhóm 05 doanh nghiệp dẫn đầu thị trường dịch vụ thương mại điện tử tại Việt Nam theo danh sách do Bộ Công Thương công bố phải có ý kiến thẩm định về an ninh quốc gia của Bộ Công an khi xin cấp/điều chỉnh Giấy phép kinh doanh. Chi phối được hiểu là nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở lên hoặc có quyền trực tiếp hoặc gián tiếp quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm đa số hoặc tất cả thành viên hội đồng quản trị, chủ tịch hội đồng thành viên, giám đốc hoặc tổng giám đốc của doanh nghiệp hoặc có quyền quyết định các vấn đề quan trọng trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Các điều kiện trên không áp dụng đối với nhà đầu tư có hoạt động đầu tư vào doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo.
Nhà đầu tư nước ngoài, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài khi thực hiện thủ tục đăng ký thiết lập website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử với Bộ Công Thương được yêu cầu phải nộp Giấy phép kinh doanh. Đây là giấy phép cấp cho nhà đầu tư nước ngoài, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài khi cung cấp dịch vụ thương mại điện tử theo quy định tại Nghị định 09/2018/NĐ-CP về hoạt động mua bán hàng hoá và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hoá của nhà đầu tư nước ngoài, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.
4. Trách nhiệm của thương nhân, tổ chức nước ngoài có website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử tại Việt Nam
Một điểm mới quan trọng đối với các website thương mại điện tử nước ngoài là quy định Thương nhân tổ chức nước ngoài có website thương mại điện tử mà (i) có tên miền Việt Nam; (ii) ngôn ngữ hiển thị là tiếng Việt, hoặc (iii) có trên 100.000 lượt giao dịch từ Việt Nam trong một năm, thì có các trách nhiệm sau đây:
- Thực hiện đăng ký hoạt động thương mại điện tử theo quy định tại Nghị định này và thành lập văn phòng đại diện tại Việt Nam theo quy định của pháp luật hoặc chỉ định đại diện theo ủy quyền của mình tại Việt Nam
- Phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước trong việc ngăn chặn các giao dịch hàng hóa, dịch vụ vi phạm pháp luật Việt Nam;
- Thực hiện các nghĩa vụ về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, chất lượng sản phẩm, hàng hóa theo quy định của pháp luật Việt Nam;
- Thực hiện nghĩa vụ báo cáo theo quy định
Như vậy các website thương mại điện tử nước ngoài có một trong các yếu tố nêu trên bắt buộc phải có hiện diện thương mại hoặc đại diện uỷ quyền tại Việt Nam và đăng ký hoạt động với cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam thay vì chỉ bán hàng hoá cung cấp dịch vụ qua biên giới mà không chịu sự quản lý của Chính phủ Việt Nam.
5. Mạng xã hội có thể được xem là sàn thương mại điện tử
Mạng xã hội có một trong các hình thức hoạt động sau và người tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp trả phí cho việc thực hiện các hoạt động đó sẽ được coi là sàn thương mại điện tử và phải tuân thủ theo các quy định đối với hoạt động của sàn TMĐT:
- Cho phép người tham gia được mở các gian hàng để trưng bày, giới thiệu hàng hóa hoặc dịch vụ;
- Cho phép người tham gia được mở tài khoản để thực hiện quá trình giao kết hợp đồng với khách hàng;
- Có chuyên mục mua bán, trên đó cho phép người tham gia đăng tin mua bán hàng hóa và dịch vụ
Như vậy các mạng xã hội nước ngoài lớn như Facebook, Instagram sẽ chính thức được coi là Sàn giao dịch thương mại điện tử hoạt động tại Việt Nam và có trách nhiệm tuân thủ các quy định về hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam theo quy định tại Nghị định 85.
6. Tăng cường trách nhiệm của thương nhân, tổ chức cung cấp sàn giao dịch TMĐT
Nhằm mục tiêu minh bạch hóa thông tin cho người tiêu dùng, phòng chống gian lận thương mại, Nghị định 85 bổ sung trách nhiệm của của thương nhân, tổ chức cung cấp sàn giao dịch TMĐT như sau:
- Yêu cầu người bán cung cấp thông tin về tên, địa chỉ, mã số định danh, số điện thoại. Với người bán nước ngoài, các tên riêng được phiên âm tiếng Việt hoặc thể hiện bằng ký tự La tinh.
- Xác minh danh tính của người bán nước ngoài, đồng thời yêu cầu thương nhân thực hiện quyền xuất khẩu, quyền nhập khẩu của thương nhân nước ngoài không có hiện diện tại Việt Nam hoặc tổ chức việc thực hiện hoạt động nhập khẩu theo ủy thác của người mua hoặc chỉ định đại lý thương mại của mình tại Việt Nam.
- Phối hợp với các chủ thể quyền sở hữu trí tuệ rà soát và gỡ bỏ các sản phẩm xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ theo quy trình, thủ tục công bố tại Quy chế hoạt động của sàn giao dịch thương mại điện tử.
- Ngăn chặn và loại bỏ khỏi website những thông tin mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh, thuộc ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh theo quy định của pháp luật
- Gỡ bỏ thông tin về hàng hóa, dịch vụ vi phạm pháp luật trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền;
- Cung cấp thông tin về đối tượng có dấu hiệu, hành vi vi phạm pháp luật trên sàn giao dịch thương mại điện tử cho cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền khi phát hiện hoặc nhận được các thông tin nêu trên;
Đặc biệt, đặc biệt đối với những sàn giao dịch TMĐT bán lẻ có tích hợp chức năng đặt hàng và thanh toán trực tuyến, Nghị định 85 yêu cầu thêm như sau:
- Chỉ định đầu mối tiếp nhận yêu cầu và cung cấp thông tin trực tuyến cho cơ quan quản lý nhà nước về các đối tượng có dấu hiệu vi phạm pháp luật; đầu mối này sẽ cung cấp thông tin trong vòng 24 giờ kể từ thời điểm tiếp nhận yêu cầu để kịp thời phục vụ công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm và giải quyết khiếu nại, tố cáo;
- Đại diện cho người bán nước ngoài trên sàn giao dịch thương mại điện tử giải quyết các khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến hàng hóa, dịch vụ do thương nhân nước ngoài cung cấp và có trách nhiệm thông báo nghĩa vụ thuế của người bán nước ngoài khi tham gia sàn giao dịch thương mại điện tử theo quy định của pháp luật Việt Nam;
- Là đầu mối tiếp nhận và giải quyết các khiếu nại của người tiêu dùng trong trường hợp một giao dịch thực hiện trên sàn giao dịch thương mại điện tử có nhiều hơn 02 bên tham gia;
- Lưu trữ thông tin về các giao dịch đặt hàng được thực hiện trên sàn giao dịch thương mại điện tử theo quy định của pháp luật về kế toán;
- Liên đới bồi thường thiệt hại trong trường hợp vi phạm nghĩa vụ quy định tại các khoản 8, khoản 9 Điều này mà gây thiệt hại.
7. Sự tham gia của thương nhân, tổ chức cung ứng dịch vụ logistics
Nghị định 85 chính thức công nhận thương nhân, tổ chức cung ứng dịch vụ logistics là một chủ thể của hoạt động thương mại điện tử. Nghị định này yêu cầu các website TMĐT bán hàng và sàn thương mại điện tử phân định rõ trách nhiệm về cung cấp chứng từ hàng hóa trong quá trình giao nhận của bên cung cấp dịch vụ logistics. Ngoài ra, thương nhân, tổ chức thiết lập website cung cấp dịch vụ TMĐT cũng phải bổ sung làm rõ mô hình hoạt động logistics đối với hàng hóa tại Đề án cung cấp dịch vụ TMĐT và Quy chế hoạt động của sàn giao dịch.
8. Công khai thông tin hàng hóa, dịch vụ trên website
Nghị định 85 sửa đổi quy định về thông tin hàng hóa, dịch vụ trong hoạt động TMĐT tại Điều 30 Nghị định 52 theo hướng quản lý chặt hơn như sau: Thông tin về hàng hóa công bố trên website phải bao gồm các nội dung bắt buộc thể hiện trên nhãn hàng hóa theo quy định pháp luật về nhãn hàng hóa, trừ các thông tin có tính chất riêng biệt theo sản phẩm như: năm, tháng, ngày sản xuất; hạn sử dụng; số lô sản xuất; số khung, số máy. Đồng thời, người bán hàng hóa, dịch vụ phải đáp ứng điều kiện đầu tư, kinh doanh thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện phải công bố số, ngày cấp và nơi cấp Giấy phép, Giấy chứng nhận đủ điều kiện, văn bản xác nhận, hoặc các hình thức văn bản khác theo quy định pháp luật về điều kiện kinh doanh của ngành, nghề đó.
[1] Sách trắng Thương mại Điện tử Việt Nam 2021